Sunday, February 8, 2009

B U L A N






BULAN TURUN PANGGUL
Bulan Lima* (tauka bulan April). Bulan tu Iban manggulka umai bukit.


BULAN SANDIH TUNDAN
Bulan Nam* (tauka bulan May). Bulan maya Iban nebang kayu rimba, kayu besai, kayu kempung.


BULAN TUJUH
Bulan Tujuh* (tauka bulan June).



BULAN BELANGGANG REBAN
Bulan Lapan* (tauka bulan July). Bulan dikena Iban ngerangkaika reban umai bukit.


BULAN KELEBUN
Bulan Sembilan* (tauka bulan August). Bulan Iban nunu enggau berengkah nugal umai bukit.


BULAN LABUH BENIH
Bulan Sepuluh* (tauka bulan September). Bulan Iban nugal umai bukit.


BULAN GANTUNG SENDUK
Bulan Sebelas* (tauka bulan October). Bulan maya Iban bagas ambis padi/kurang berau.


BULAN CHECHANGUK
Bulan Duabelas* (tauka bulan November). Bulan Iban badu mantun umai bukit.


BULAN PANGKA DI LABU
Bulan Satu* (tauka bulan December). Bulan maya padi bukit baru-baru tuai buah.


BULAN EMPALAI RUBAI
Bulan Dua* (tauka bulan January).


BULAN EMPERAGA/ EMPIKAP
Bulan Tiga* (tauka bulan February). Bulan Iban nyau ngetau padi bukit.


BULAN LELANG/KELELANG/PELELANG
Bulan Empat* (tauka bulan March). Bulan Iban lepa pengawa, nya alai sida nguna awak tu alai begiga, pegi, tauka ngayau.


* bulan Iban/bulan dilangit (bulan January - December nya bulan nitih kelinda orang putih tauka kelinda perintah)

diambi ari bub "Jaku Dalam"
- ditusun Janang Anak Ensiring & Robert Menua Salleh
(The TUN JUGAH FOUNDATION : 2006)



P A N T U N B U L A N



PANTUN HARI SATU
(dikumbai Nendak beensumbar Burung Bagak Nyawa Mayuh Lagu)

Tu aku bejaku lalu deka belagu
Nampung Sengalang Burung Tuntung Menaul Sidu
Terebai ngulu sungai datai ngagai ulu
Kitai udah diau dalam hari minggu
Pagila kitai gawa jaku hari Satu
Pengawa barang tunga peneka diri empu
Giga pengawa ngena peda dalam buku
Bacha surat sekula dama tangga Satu
Dia pengawa ngena dijangka ati aku
Rugi udah meli rega satu ribu
Pagila kitai gawa aram nitihka aku
Nendak burung bagak nyawa mayuh lagu
Ia mungkal dama disebut hari Satu
Kena kitai Dayak bejalai kili kulu
Burung kitai pindah ngagai rumah baru
Jaku orang kelia ke temu aku
Bumai kitai nyamai pakai diri empu
Bisi bulih lebih jual kili kulu
Tu naka jaku badu aku sulu
Semua kita ninga tu jaku aku
Badu aku bejaku lagu hari Satu

Belajar udah abis orang Ai Ngelan.
Belajar jaku Cina kaban orang Merikan
Tu naka jaku dinga semua kaban.



PANTUN HARI DUA
(dikumbai Jampong beensumbar Burung Gegar Balat Inggar Nyawa)

Aku deka belagu dinga kita semua
Nampong Sengalang Burong Tuntong Menaul Banda
Tadi hari satu pagila hari dua
Gawa kitai pagila nurun sama sereta
Bujang sama nyingkang sereta enggau dara
Bini enggau laki sama sereta dua
Biak enggau tuai gawa sama sebaka
Nunda orang kelia teruba muka menoa
Pagila kitai gawa ngereja getah pera
Bulih duit mimit bisi kai belanja
Berunggu satu minggu nadai ngetu kereja
Jampong burong gegar balat inggar nyawa
Pala bisi jugu bulu ia banda
Kena orang kelia berimba ngaga menua
Bumai kereja kitai alai dua tiga
Tusah baka kai udah nadai ulih jaga
Kelia lain pengawa dia lain kereja
Menya main berimba dia macha sekula
Tu naka jaku jerita Hari dua.



PANTUN HARI TIGA
(dikumbai Ketupong ke beensumbar Burung Bisu Bejaku Seleka Dua)

Aku deka belagu kita semua ninga
Nampong Sengalang Burong Tuntong Menaul Banda
Tadi hari dua pagila hari tiga
Pengawa barang ngena nadai salah kereja
Giga pengawa ngena dijangka bisi rega
Bumai ngiga pemakai kena ngidup kai nyawa
Pengawa orang kelia berimba ngaga dunya
Ketupong burung bisi nyawa seleka dua
Lebuh jadi Jaloh mayuh munyi nyawa
Lebuh ia runggu nyawa enda berapa
Kelia kebun taya dia kebun pera
Suba pelandai ara kemaya macha sekula
Patut kitai miting berunding sama-sama
Ngiga pengawa ngena jalai bulih belanja
Diau anang berandau nadai bisi guna
Betundi anang agi nadai bisi rega
Ketawa anang lama gaga pemanah ia
Bungah anang suah tau seleka dua
Belaya anang lama tusah kitai bechara
Tu naka jaku jerita hari Tiga
Ngetu aku sulu belagu enggau nyawa



PANTUN HARI EMPAT
(dikumbai Beragai ke beensumbar Terebai Kebab-kebap)

Aku deka belagu mayuh utai tiap
Ngibai burung beragai terebai kebap-kebap
Dada mansau jera mata kesap-kesap
Kelia kebun taya indu gawa ngebat
Bujang ngaga ilang kena sida bepantap
Tuai ngaga kerurai kena sida ngajat
Mayuh ngambuh sangkuh kena sida besilat
Ngelaban orang utan belangkau enda tetap
Wan satu bulan alai sida angkat
Jaku orang tuai tusui Aki Bat
Jerita Aki Mara tusui Aki Dap
Kai temu aku disimpan dalam surat
Tadi hari Tiga pagila hari Empat
Patut kitai miting berunding tubuh empat
Bumai mayuh alai selalu main angkat
Tusah sepi aku kati penemu buat
Nengeri balat rami orang nadai angkat
Begulai rumah panjai pengawa enda tetap
Berundang abis tulang bejalai segap-segap
Tu nak ajaku jerita hari Empat
Ngetu aku sulu badu aku Igat
Badu aku Endu ngetu aku Wat.



PANTUN HARI LIMA
(dikumbai Kelabu ke beensumbar Burung Runggu Bejaku Enda Lama)

Aku deka belagu ninga semua kita
Tadi hari Empat pagila hari Lima
Kelabu burung runggu bejaku enda lama
Umai kereja kitai nadai tau dilengka
Kelabu burung runggu mai kitai gawa
Tusui aki aku kati aki kita
Adi mai aku kati nuan ika
Patut kitai miting adi enggau aka
Lemai kitai begulai pagila kitai gawa
Pagila gawa langkau panjai buka lima
Kelabu bisi bejaku pagila kitai gawa
Tusah baka ke udah jera langkau suba
Langkau udah tembu kitai gawa ari nya
Berunggu satu minggu sampai ngagai lima
Bumai tanah bukit paya bisi dia
Tu naka jaku jerita hari Lima
Ngetu aku sulu belagu dinga kita
Lagu tu manah kena ulih kita
Enti lagu jai buai kanan kiba



PANTUN HARI ENAM
(dikumbai Embuas ke beensumbar burung bagas bemunyi kiba kanan)

Aku deka belagu dinga kitai Iban
Tadi Hari Lima pagila Hari Enam
Embuas burung bagas bemunyi kiba kanan
Ngarak kitai gawa betanam mayuh macham
Pera bisi rega nya tau tanam
Pengawa kai ngena gawa siang malam
Kereja kitai salah buai tau tikam
Kitai mesti miting berunding tiap malam
Sara kitai pengawa mayuh endar macham
Peda pengawa ngena ambika teladan
Nunda orang kelia bisi ke chuan
Lauk nadai suntuk ikan agi ngaban
Bechara salah gaya ngelaban diri sekaban
Patut kitai miting berunding genap malam
Ngadu adat baru kena kitai Iban
Ngena penemu lama enda tentu tan
Kelia orang ngaga patut kena tanggam
Kena enda lama sebulan jangka tan
Tu naka jaku jerita Hari Enam
Pagila kitai gawa nebas madang resam
Aku nadai penamu barang ku nuan



PANTUN HARI TUJUH
(dikumbai Sengalang ke beensumbar Lang Rimba diau nyepuh sangkuh)

Aku deka belagu dinga kita mayuh, Gawa udah lama nyau pedis tubuh
Berunggu satu minggu selalu pansut peluh, Diau bai aku semua kitai mayuh
Pengawa Lang Rimba diau nyepuh sangkuh
Tadi Hari Enam pagila Hari Tujuh
Pagila kitai miting berunding bala mayuh
Nyara dama pengawa semaya jaku timpuh
Ni bagi dudi nya pengawa taruh
Nganti bulan sigi timpuh bala mayuh
Patut kitai tinduk sampai pukul tujuh
Nya baru makai ngagai pukul sepuluh



PANTUN BULAN

(Bulan Satu kitai Iban lalu bulan June kalendar orang putih - bulan kitai Iban kelia manggul)

Aku deka belagu dinga kitai Dayak
Nampung Sengalang Burung Tuntung Menaul Rimba.
Tu ga bulan satu kena kitai gawa.
Nganjung ga paung burung temuda bali rimba.
Ngintai nyawa Beragai kanan enggau kiba.
Semua kitai sereta adi kaban aka.
Kitai kereja umai seneka ati ka.
Umai gaga besai rapas mata ga meda.
Tebas ga kita badas miau kanan kiba.
Mantap ga kitai jimat takutka kaki kena.
Tebas ga anang besai panjai buka lima.
Nganjung ga paung burung terubah kitai gawa.
Menua ga tanah bukit menua tanah paya.
Nadai salah alai tau alai gawa.
Umai ga anang mindah tusah baka suba.
Burung ga udah dianjung ngetu ga enda lama.
Tiap ga ari empat sampai ngagai lima.
Ngetu satu minggu baru kitai gawa.
Udah ga kitai ngetu gawa sebarang tunga.
Ngereja ga getah pera ngambi belanja kemaya nya.
Tu ga naka jaku gerah kitai gawa.
Semua kita ninga adi kaban aka.



Bulan Dua Belas (Bulan Kelelang)

Aku deka belagu dinga semua orang.
Gelumu ga sida indu sama enggau bujang.
Nampung Sengalang Burung Tuntung Menaul Lang.
Bulan dua belas dama bulan kelelang.
Ngetau ga badu ati kitai lantang.
Kitai ga hari besai nunda bansa orang.
Belumba main belanda ngujika tulang.
Sapa kitai kering nya ga menang
Ngerintai adat gawai kitai ngambi orang.
Gerah ga bilang rumah kitai sama ngadang.
Kitai hari besai dama bulan lelang.
Tiap udah genap nadai bisi kurang.
Dia kitai ga miting runding sama terang.
Ngaduka adat baru nunda bansa orang.
Nyimpan ga dama bulan nadai tau ilang.
Nyara dama pengawa nadai tau kurang.
Niap dama surat semua nemu magang.
Sekula ngaga angka dara enggau bujang.
Tusah bakaka udah alah laban orang.
Duit kitai mimit ni tau menang.
Nginjau kelalu nyampau tusah mayar utang.



D i k a r a n g : D u n g i n g A n a k G u n g g u